Archeoloog promoveert na 31 jaar op haar vazenonderzoek
Archeoloog en classica Geralda Jurriaans-Helle promoveert overmorgen op een vazenonderzoek waar ze – met tussenpozen – sinds 1986 aan heeft gewerkt. ‘Ik heb 1.300 antieke Griekse vazen bestudeerd.’
Het lijkt heel veel, het aantal van 1.300 antieke Griekse vazen dat archeologe en classica Geralda Jurriaans-Helle (62) bestudeerde voor haar promotieonderzoek, maar op wereldschaal is het een miniem aantal vazen dat ze analyseerde, vindt ze. ‘Ik heb vijfduizend Atheense vazen in mijn digitale systeem zitten, maar wereldwijd circuleren er honderdduizenden antieke vazen in musea. En dat is naar schatting minder dan één procent van de vazen die de oude Grieken ooit hebben gemaakt en beschilderd.’
Na al die noeste promotiejaren is het dan zover en promoveert Geralda Jurriaans, conservator bij het Allard Pierson Museum, op een bijzonder onderzoek, waarvoor ze dertig jaar lang – met tussenpozen – de hele wereld af reisde: van Berlijn tot New York, van Boston tot Toledo. Overal ging ze naar toe om Atheense zwartfigurige vazen uit de zesde eeuw voor Christus te zien, te bestuderen en te analyseren. Dat resulteerde in het promotieonderzoek Composition in Athenian black-figure vase-painting. The ‘Chariot in profile’ type scene, dat ze woensdag verdedigt.
Het is nogal wat: u hebt 1.300 zwartfigurige vazen uit de zesde eeuw voor Christus ontleed. Legt u eens uit.
‘Ik heb geprobeerd aan te tonen dat er bepaalde regels bestonden bij de interpretatie van Atheens zwartfigurigDat zijn roodbruine vazen met zwarte figuren aardewerk. Met de regels voor het beschilderen van de vazen waren alle Atheners in de zesde eeuw voor Christus vertrouwd en zij hadden – dat is mijn aanname – geen problemen met het begrijpen van de afbeeldingen op de vazen, die voor allerlei doeleinden werden gebruikt. Omdat zij waren opgegroeid met de conventies van de beeldtaal van hun stad hadden zij aan een paar details (of een combinatie van details) op die vazen genoeg om de hele afbeelding te herkennen.’
Wat bedoelt u met ‘een beeldtaal’?
‘Daarmee bedoel ik dat men uit het gebruikte beeld begrijpt wat er wordt bedoeld met de afbeelding. Ik noem een Nederlands voorbeeld: als je een afbeelding laat zien met een cadeautje en een wortel erop, dan weet de gemiddelde Nederlander dat Sinterklaas wordt bedoeld. Zo is het ook met die vazen. Alle door mij geanalyseerde vazen hebben als basisfiguur een zwarte vierspan, een strijdkar met vier paarden. Daarop staan mannen en vrouwen, met om hen heen verschillende mensen of goden. Houdt de man de teugels in handen dan is sprake van een huwelijk, houdt de vrouw de teugels in handen dan is sprake van een zogenoemde apotheose: een geleiding naar de hemel.’
Wat fascineert u aan zulke vazen?
‘De massa. Kijk: van sculpturen of tempels zijn er meestal maar één of enkele topstukken bewaard gebleven. Maar van deze vazen zijn er zoals gezegd nog duizenden over. Je kunt dus een representatief aantal bestuderen en daaraan algemene conclusies verbinden. Dat heb ik ook gedaan.’
Welke conclusies kon u trekken?
‘Dat de oude Grieken een vaste beeldtaal hebben gekend rond deze vazen en dat de schilders en kopers ervan precies wisten wat er met de afbeeldingen werd bedoeld: een huwelijk of een apotheose. De schilders maakten wel variaties, maar bleven binnen een bepaald kader, zodat de afbeelding begrijpelijk bleef.’
U bent hier wel erg lang mee bezig geweest.
‘Dat lijkt zo, maar dat valt wel mee. Ik begon er aan in 1986, met een promotiebeurs van ZWODe ZWO is de voorloper van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).. Maar toen er een paar jaar later een baan vrijkwam als conservator van het Allard Pierson Museum, wilde ik die heel graag hebben, dus gaf ik mijn promotiebeurs op. Sindsdien ben ik hier fulltime conservator voor de klassieke wereld en heb ik veel tentoonstellingen gemaakt. Ondertussen kreeg ik ook drie kinderen, maar mede door een sabbatical kon ik het onderzoek afronden als buitenpromovenda.’
Bent u eindelijk klaar voor de grote dag?
‘Jazeker. Een van de commissieleden is er zelfs helemaal voor over gekomen uit Nieuw-Zeeland. De dissertatie zelf bestaat uit twee delen, prachtig vormgegeven en in een cassette gepresenteerd. Deel twee bestaat louter uit illustraties van 130 vazen, afbeeldingen en tabellen. Het is niet te koop, maar ik werk nog aan een handelseditie. En ik heb zelf mijn promotiejurk gemaakt, helemaal in stijl: de rok zwart, het hesje rood. Alles in zuiver wollen crêpe en gebaseerd op een vaasschildering uit het Allard Pierson Museum.’
Geralda Jurriaans-Helle hoopt op woensdag 4 oktober om 11 uur in de Oude Lutherse Kerk te promoveren op haar proefschrift Composition in Athenian black-figure vase-painting. The ‘Chariot in profile’ type scene. Promotor is Irene de Jong.
