‘De staat is een reflexoverheid geworden’
De Nederlandse overheid is de afgelopen decennia veranderd in een dystopische organisatie die nauwelijks nog visie of langetermijnbeleid kan ontwikkelen. Dat is in één zin de samenvatting van het boek Reflexoverheid dat vanavond in Spui25 wordt gepresenteerd. UvA-docent en -onderzoeker Imrat Verhoeven vormt met Albert-Jan Kruiter de redactie van het boek. ‘Het hele concept van maakbaarheid staat op losse schroeven.’
‘Het is net alsof we met de hele samenleving bij de huisarts zitten, omdat er iets mis is met ons been,’ vertelt Verhoeven. ‘De dokter tikt met een hamertje op onze knie en dan schiet het been omhoog. Dat gebeurt constant. Er is een economische crisis, hop: reflex. Er ontstaan problemen omdat de decentralisaties in de zorg niet goed werken, hop: reflex.’
Symboolpolitiek
In het boek worden drie fases besproken die bij elke reflex terugkomen. Het begint met symboliseren, zegt Verhoeven. ‘In 2013 zei koning Willem-Alexander in de troonrede dat we weg bewegen van een verzorgingsstaat en dat we een participatiesamenleving worden. Dat is natuurlijk niet iets wat een empirische realiteit is. De politiek heeft heel weinig grip op of Nederland een participatiesamenleving is, daarvoor is ze ook afhankelijk van burgers en allerlei maatschappelijke organisaties, maar ze doet net alsof ze er wel grip op heeft.’ De participatiesamenleving is niets meer dan een symbool, vindt Verhoeven.
Na het symboliseren komt de volgende stap: het normaliseren. ‘Dan zeggen beleidsmakers: “Het is normaal dat we naar een participatiesamenleving gaan”, of “Het is normaal dat we Griekenland redden, of de banken overeind houden.” Beleidsbeslissingen worden gepresenteerd alsof het extreem logisch is dat je die beslissing gaat nemen en dat een weldenkend mens niet bij een andere beslissing kan uitkomen.’
De burger als instrument
Als derde stap formuleren Verhoeven en Kruiter het instrumentaliseren. ‘De overheid heeft vaak zelf niet genoeg grip om te doen wat ze heeft beloofd, daarom gaat ze anderen proberen de kant op te duwen die zij wil.’ De laatste jaren is er bijvoorbeeld steeds meer beleid gemaakt op het gebied van burgerinitiatieven, weet Verhoeven. ‘Je gaat de energie en het enthousiasme van mensen die iets voor hun buurt willen doen inkaderen en een kant opduwen die ze misschien wel helemaal niet op willen. Nu is het in Amsterdam zelfs de realiteit dat als je initiatief niet binnen gemeenteregels valt, je helemaal geen geld of geen ondersteuning meer krijgt. Als je er goed over nadenkt heeft dat natuurlijk niets meer met de participatiesamenleving te maken.’
Lees een uitgebreider verhaal met oorzaken van de Reflexoverheid en een antwoord op de vraag wie ons kan redden in Folia 4, die volgende week woensdag uitkomt.
Het boek Reflexoverheid wordt vanavond om 20.00 uur gepresenteerd in Spui25. Daarbij zijn naast Verhoeven onder meer emeritus-hoogleraar sociologie Kees Schuyt, hoogleraar journalistiek Marc Chavannes, voormalig minister Bram Peper en raadslid Femke Roosma aanwezig. Je kunt je hier nog gratis aanmelden voor de bijeenkomst.
