Video | Achter de stilte van Teheran broeit de opstandigheid
Wie goed achter de gelatenheid van het publieke leven kijkt, ziet in Iran een bruisende samenleving met opstandige mensen. Dat zegt Pedram Dibazar in een toelichting op zijn proefschrift waarin hij de Iraanse cultuur analyseert aan de hand van films en straatfotografie.
Het was januari 2011. Jonge Egyptenaren verzamelden zich op het Tahrirplein om te protesteren tegen het regime van president Hosni Mubarak. In Tunesië werd al langer geprotesteerd, en ook in Iran gingen demonstranten de straat op. Die golf van protest werd al gauw de Arabische Lente genoemd.
‘In Nederland waren veel mensen verbaasd,’ zegt Dibazar. ‘Ze vroegen zich af: “hoe kan dit zo plotseling gebeuren in het Midden-Oosten waar iedereen altijd zo volgzaam is?”’ Volgens Dibazar, die opgroeide in Iran, berustte die verbazing op Westers zwart-witdenken: wat niet publiek is bestaat niet. Maar volgens Dibazar was de energie voor het protest allang aanwezig in de Iraanse samenleving, je zag het alleen niet in de publieke ruimte.
Kunst
Pedram Dibazar vertrok acht jaar geleden uit Iran om aan het Berlage instituut in Rotterdam architectuur te studeren. Daarna begon hij aan de UvA een promotieonderzoek in de culturele analyse. Eerder deze maand promoveerde hij op zijn proefschrift waarin hij aan de hand van kunstuitingenDibazar bestudeerde ook televisieprogramma’s, YouTube-video’s en romans., zoals straatfotografie en films, analyseert hoe Iraniërs zich laten zien in het publieke domein. Volgens Dibazar hebben zijn landgenoten een manier gevonden om, zoals hij het beschrijft in de taal van zijn vakgebied: ‘zoveel mogelijk zichzelf te zijn, zonder dat ze het systeem confronteren’.
Bij zijn onderzoek gaat Dibazar uit van zijn eigen ervaringen. Hij herinnert zich nog goed hoe er in Iran felle discussies werden gevoerd over politiek, in de gedeelde taxi bijvoorbeeld. ‘Je houdt hem aan en zit een minuut of tien, vijftien met vreemden in een kleine ruimte. Je hoort een politicus op de radio en de chauffeur moppert wat op de politicus, iedereen geeft zijn mening en voor je het weet is er fel debat.’ De taxi ligt in het grensgebied tussen het publieke en het private, zegt Dibazar.
‘In een Westerse film zouden dit soort scènes zich in op een terras hebben afgespeeld, maar in Iraanse films is het moeilijk om een scène te vinden die zich niet binnen in een auto afspeelt,’ zegt Dibazar, die in zijn proefschrift een hele reeks van dit soort autoscènes bespreekt, waaronder die van de beroemde en onlangs overleden Abbas Kiarostami. ‘De taxi is in Iran wat volgens Habermas de salons waren in het West-Europa van de achttiende eeuw: het centrum van het publieke domein; plekken waar mensen elkaar met ideeën bestoken en waar de revolutie broeit.’
Fotografie
Toch blijft tegen deze opstandige achtergrond de leegte op de straten van Teheran opvallend. In zijn proefschrift begint Dibazar daarom met het beschrijven van die leegte, die hij vooral tegenkwam in de Iraanse straatfotografie. ‘In het Westen is juist de straatfotografie een plek waar door gebaartjes en bewegingen en kleding de identiteit van de bewoners van een stad wordt afgebeeld.’ De straatfotografie in Teheran gaat vooral over lege speeltuintjes en verlaten straten. In deze video bespreekt Dibazar hoe dat zit.
Camera en montage: Mina Etemad
Muziek: Farhad Etemad
