'We zien veel retoriek maar weinig daadkracht'
Hekken aan Europese grenzen, migranten in doorweekte tentjes ervoor, rellen bij inspraakavonden, drenkelingen in de Middellandse Zee; migratie toont dagelijks vele dramatische gezichten. Hoogleraar Hein de Haas wil nuchterheid in het debat brengen. ‘De politiek zou minder in troebel water moeten vissen. Dat gebeurt zowel aan de rechter- als aan de linkerkant.’
Migratie gaat over grote groepen mensen die van het ene naar het andere land verhuizen. Maar iedere migrant heeft ook zijn of haar eigen verhaal. Hein de Haas bestudeert beide. Nuances en relativeringen op basis van onderzoek, dat is de houding die De Haas, die op 22 juni zijn oratie heeft gehouden, tracht in te nemen. Hij wil linkse én rechtse mythes over migratie ontmaskeren. Open grenzen of dichte hekken: eenvoudige oplossingen zijn er niet, want migratie hangt vooral samen met hoe de samenleving en de economie zijn ingericht. Zo wil hij een van de meest verhitte debatten van dit moment beïnvloeden.
‘Wetenschap kan niet richtinggevend zijn in het soort beleid dat gevoerd wordt, maar kan mensen wel een spiegel voorhouden, op inconsequenties en de lessen uit het verleden wijzen,’ zegt De Haas. ‘Dat dit niet altijd lukt, ligt ook aan de wetenschappers; die moeten hun standpunten helder voor het voetlicht brengen.’
Wat hebben ze dan te melden?
‘Er is veel vooruitgang in migratieonderzoek, bijvoorbeeld over de vraag wanneer beperkingen effectief zijn en wanneer niet. Het beeld van de existentiële migratiecrisis wordt gebaseerd op illegale migratie, maar dat gaat volledig voorbij aan het feit dat verreweg de meeste migratie in de EU legaal verloopt. En de bootvluchtelingen vormen niet de meerderheid onder de illegale migranten.’
De keuze in het vluchtelingendebat lijkt beperkt tot ‘grenzen open’ of ‘grenzen dicht’.
‘Die posities zijn beide naïef. De opengrenzenpositie gaat voorbij aan de noodzaak van iedere politieke gemeenschap om grenzen aan te geven: wie mag komen, wie mag blijven, wie mag stemmen, wie betaalt belasting, wie heeft rechten en plichten? “Grenzen dicht” gaat voorbij aan structurele oorzaken van migratie. Wie de grenzen wil sluiten, moet een soort Noord-Korea stichten of migratie zal als een monster van Hydra allerlei koppen opsteken: illegale migratie, het uitlokken van permanent verblijf. Daarmee wordt het minder beheersbaar dan met een genuanceerd migratiebeleid.’
Het idee overheerst dat migratiewetenschappers de positieve kanten van migratie benadrukken.
‘Ik denk dat veel migratiewetenschappers zich in de hoek laten drukken van het opengrenzenbetoog. Er wordt dan vaak een karikatuur geschetst van “de linkse wetenschapper”. Als je niet uitkijkt, word je door de media zo geframed. Er zijn genoeg collega’s die een genuanceerd verhaal vertellen en duidelijk maken dat er geen eenvoudige oplossingen zijn voor bijvoorbeeld het vluchtelingenvraagstuk. Maar als Leo Lucassen [hoogleraar in Leiden, red.] erop wijst dat migratie van alle tijden is, vinden veel mensen dat vervelend. Een wetenschapper mag de samenleving daarop wijzen.’
Maakt die polarisatie het minder leuk om migratiewetenschapper te zijn?
‘Ik zie de relevantie meer dan ooit. Ik denk wel dat migratiewetenschappers zich bewust moeten zijn van het risico te worden weggezet als linkse idioten. Als je naar de inhoud van het onder- zoek kijkt, is dat niet de boodschap.’ In het recente debat over vluchtelingen was volgens De Haas veel vervorming te zien. ‘Politici en media doen alsof Europa ten onder gaat als we niet direct iets doen. De echte vraag zou moeten zijn: hoe kan Europa zich intern organiseren om solidariteit te kunnen tonen? Maar we zien veel retoriek, weinig daadkracht.’
We zagen daadkracht in het verdrag met Turkije.
‘Dat is erg op de korte termijn gericht. Het is een misverstand dat het verdrag tot een afname van vluchtelingenstromen heeft geleid. Die namen al maanden af. Het afsluiten van de Balkanroute en het seizoen hebben ook een rol gespeeld.’
Als het doel was minder vluchtelingen naar Noordwest-Europa te krijgen, dan was het een succes.
‘Maar de Turkijedeal is verkocht met het verhaal dat het ging om het helpen van vluchtelingen en het bestrijden van mensensmokkel. Vluchtelingen zijn alleen maar kwetsbaarder geworden, en nog afhankelijker van smokkelaars. Europa moet over mensenrechten niet zo hoog van de toren blazen als het op deze manier met vluchtelingen omgaat. Ik denk dat Europa daardoor geloofwaardigheid verliest.’
‘We zijn al 25 jaar bezig een Fort Europa te creëren en al die tijd is er een kat-en-muisspel gaande tussen grenscontroles en migratiestromen. Ondanks miljardeninvesteringen is illegale migratie niet opgehouden, hebben migratiestromen zich voortdurend verlegd en is de afhankelijkheid van mensensmokkel hierdoor vergroot.’
Nu wordt wel gedaan alsof aversie tegen migratie een bijna universeel gegeven is.
‘De algemene tendens in de wereld is liberalisering van migratiebeleid, al wordt er een ander beeld geschetst. De politiek zou minder in troebel water moeten vissen. Dat gebeurt zowel aan de rechter- als aan de linkerkant. Minister Asscher waarschuwde ook voor een “dijkdoorbraak van migranten uit Oost-Europa”. In de praktijk is er ook weinig verschil tussen links en rechts beleid. Dat blijkt uit onderzoek dat we hebben gedaan naar migratiebeleid van meer dan veertig vooral westerse landen sinds de Tweede Wereldoorlog. Rechts steunt arbeidsmigratie wat meer, links staat positiever tegenover asielmigratie, maar de verschillen zijn echt klein.’
Dit is een ingekorte versie. Lees het volledige interview in Folia 31, die op dit moment in de bakken ligt op de UvA en de HvA.
