‘We weten nu dat Vermeer naar de werkelijkheid schilderde’
Frans Grijzenhout, hoogleraar kunstgeschiedenis aan de UvA, heeft afgelopen week een belangrijke ontdekking gedaan: hij heeft het adres achterhaald van Johannes Vermeers wereldberoemde schilderij Het straatje van Vermeer, ook bekend als Gezicht op huizen in Delft uit ca. 1660-65. Zes vragen aan Frans Grijzenhout.
Komt u maar: wat is het adres?
‘Vlamingstraat 40-42 in Delft, toen nog zonder postcode en zonder huisnummers, want de huisnummering is pas in de late negentiende eeuw ingevoerd. Het is overigens geen straatje, maar een grachtje. Het rechter poortje op het schilderij werd De Penspoort genoemd, omdat de bewoonster van het huis ernaast, waarin een tante van Vermeer woonde, pens bereidde en in pens handelde.’
Waarom hebben we 350 jaar moeten wachten op deze onthulling?
‘Er is eigenlijk pas onderzoek gedaan naar het schilderij sinds het in publiek bezit is gekomen, bijna honderd jaar geleden. Het schilderij is heel lang in bezit geweest van de rijke koopmansfamilie Six. Die verkocht het aan een zekere Henry Deterding, directeur van de Koninklijke Petroleum Maatschappij. Direct na aanschaf schonk deze Deterding het schilderij aan de Nederlandse staat en werd het ook object van onderzoek. Er zijn wel eerder pogingen gedaan de locatie van het schilderij vast te stellen, maar dat is nooit overtuigend gelukt. Nu wel. Misschien omdat ik gewoon goed ben in dit werk, maar de digitalisering van bronnenmateriaal heeft daar zeker bij geholpen.’
Hoe bent u te werk gegaan bij deze ontdekking?
‘Ik heb eerder eens onderzoek verricht samen met historicus Niek van Sas naar het schilderij De burger van Delft van Jan Steen. De mensen die op dat schilderij staan konden we toen identificeren en we konden ook hun woonplek vaststellen. Bij dat onderzoek maakten we gebruik van een belastingregister uit de tijd van Vermeer. In dat register werd heel precies bijgehouden hoe breed de huizen waren en de poortjes die daar tussen in lagen. Daardoor kon ik vaststellen dat er maar één plek is in Delft die voldoet aan de afmetingen op het schilderij van Vermeer.’
Hoe belangrijk is deze ontdekking voor de kunstgeschiedenis?
‘Heel belangrijk. Ten eerste wisten we van Vermeer tot nu toe weinig meer dat wat feitelijkheden, zoals geboortedatum, doopdatum en sterfjaar. Maar we wisten niet hoe hij leefde, werkte en dacht. We kunnen het kunstwerk nu verbinden met zijn leven. Er is in het verleden veel gespeculeerd of Vermeer de locatie en de buurt van het schilderij zou kennen. Schuin tegenover het pand woonde ook zijn zus en moeder. Vermeer kende de buurt dus. Ten tweede weten we nu dat de locatie van het schilderij niet een verzonnen plek was, maar een waarheidsgetrouwe afbeelding van die plek in Delft.’
De mensen die nu op dat adres wonen zien hun huizenprijs al stijgen?
‘Dat weet ik niet. De mensen die er nu wonen gaan er heel laconiek mee om, maar je kunt je ook voorstellen dat het huis juist moeilijker verkoopbaar wordt, want er komen veel toeristen op af die ook graag eens wat door de ruiten naar binnen turen.’
Kunnen we nog meer Vermeer-nieuws verwachten, bijvoorbeeld wie er staat afgebeeld op Het Melkmeisje of De brieflezende vrouw?
‘Niet meer van mij, want ik ga me nu op ander onderzoek richten. Over Het Melkmeisje is wel eens gespeculeerd dat het om een bediende van Vermeer zou gaan, maar zeker weten we dat niet. We gaan er eigenlijk vanuit dat Vermeer voor zijn schilderijen vaak modellen gebruikte. De betekenis van het schilderij zit dan niet zo zeer in wie er op afgebeeld staat, waar wat de afgebeelde figuur doet.’
