Vijfentwintig jaar geleden is het aanstaande zondag dat de Berlijnse Muur viel. Hét moment voor Duitsland om te reflecteren op de breuk van 1989. Maar de effecten van de Wende zijn ook in Nederland haast niet te overschatten, betoogt onderzoeker bij het Duitsland Instituut en UvA-docent Hanco Jürgens in zijn deze week verschenen boek Na de val.
Zelf reed geschiedenisstudent Jürgens in de zomer van 1990 direct enthousiast naar Berlijn. Met bussen vertrokken Nederlanders er heen, toen Pink Floyd-voorman Roger Waters er het concert The Wall organiseerde. Jürgens: ‘Ook hier was grote vreugde. Je wilde het met eigen ogen zien. Een historische gebeurtenis, en zo dichtbij!’
Verhoudingen
De hereniging van Duitsland riep in de Nederlandse politiek echter ook weerstand op, vertelt Jürgens. En bovenal kreeg Nederland na de val een nieuwe rol in Europa. Ze moest zich aanpassen aan de nieuwe internationale verhoudingen. De aanvankelijk positieve houding ten aanzien van de EU veranderde sterk, het populisme kreeg voet aan de grond. Jürgens: ‘Die veranderingen worden traditioneel alleen vanuit Nederland zelf geduid. Maar het startpunt van die nieuwe Nederlandse positie ligt in 1989. Het einde van de Koude Oorlog en de nieuwe grenzen van Europa hadden ook grote invloed op de verhoudingen tussen links en rechts.’
De eerste tekenen daarvoor ziet Jürgens al in ’90. Drie maanden na de val verschenen de eerste stadswachten in de straten van Amsterdam. ‘De groeiende aandacht voor veiligheid op straat kan niet los gezien worden van de val van het IJzeren Gordijn in ’89. Hetzelfde geldt voor het aanpakken van uitkeringsfraude. Met het opengaan van de grenzen en de nieuwe Europese orde kwam daar opeens veel aandacht voor.’
Anti-Duits
De verhouding met Duitsland kwamen eveneens onder druk te staan. In 1993 hielden meer dan een miljoen Nederlanders de Oosterbuur met een persoonlijk gestuurde briefkaart verantwoordelijk voor de aanslag in een asielzoekerscentrum. Die houding was echter niet houdbaar, vertelt Jürgens. ‘Het zelfbeeld van het liberale, tolerante en vrijzinnige landje kwam steeds verder onder druk te staan. Ook in Nederland werden vraagtekens gezet bij de eigen rol in de Tweede Wereldoorlog. En hoe konden we hier zo tegen racisme zijn, als we tegelijkertijd ook anti-Duits waren?’
In zijn boek relativeert Jürgens de crisis in de Nederlands-Duitse relaties begin jaren negentig. Economisch en cultureel waren de banden heel sterk, en politiek gezien liepen de standpunten van beide landen niet zo heel ver uiteen. Jürgens gaat daarom niet mee in de opvatting dat Duitsland en Nederland plotseling beste vrienden zijn. ‘Cultureel gezien keek men twintig jaar geleden veel vaker naar het oosten dan nu,’ vertelt hij. ‘Vooral in de wetenschap zijn we ons veel sterker gaan richten op de Angelsaksische wereld. Berlijn mag dan cool en hip zijn, in het bedrijfsleven worstelt men nog maar al te vaak met het Duits.’
Hanco Jürgens is vanavond te gast in een speciale editie van het Historisch Café in boekhandel Scheltema. Aanvang is 19.00 uur, toegang is gratis. Op jubileumdag 9 november, aanstaande zondag, organiseert het Duitsland Instituut in de Melkweg het zogenaamde FestiWALL. O.a. voormalig ambassadeur in Berlijn Marnix Cropp, schrijfster Gabriele Stötzer en UvA-historicus Willem Melching spreken daar. De middag is uitverkocht.
Zelf reed geschiedenisstudent Jürgens in de zomer van 1990 direct enthousiast naar Berlijn. Met bussen vertrokken Nederlanders er heen, toen Pink Floyd-voorman Roger Waters er het concert The Wall organiseerde. Jürgens: ‘Ook hier was grote vreugde. Je wilde het met eigen ogen zien. Een historische gebeurtenis, en zo dichtbij!’
Verhoudingen
De hereniging van Duitsland riep in de Nederlandse politiek echter ook weerstand op, vertelt Jürgens. En bovenal kreeg Nederland na de val een nieuwe rol in Europa. Ze moest zich aanpassen aan de nieuwe internationale verhoudingen. De aanvankelijk positieve houding ten aanzien van de EU veranderde sterk, het populisme kreeg voet aan de grond. Jürgens: ‘Die veranderingen worden traditioneel alleen vanuit Nederland zelf geduid. Maar het startpunt van die nieuwe Nederlandse positie ligt in 1989. Het einde van de Koude Oorlog en de nieuwe grenzen van Europa hadden ook grote invloed op de verhoudingen tussen links en rechts.’
De eerste tekenen daarvoor ziet Jürgens al in ’90. Drie maanden na de val verschenen de eerste stadswachten in de straten van Amsterdam. ‘De groeiende aandacht voor veiligheid op straat kan niet los gezien worden van de val van het IJzeren Gordijn in ’89. Hetzelfde geldt voor het aanpakken van uitkeringsfraude. Met het opengaan van de grenzen en de nieuwe Europese orde kwam daar opeens veel aandacht voor.’
Anti-Duits
De verhouding met Duitsland kwamen eveneens onder druk te staan. In 1993 hielden meer dan een miljoen Nederlanders de Oosterbuur met een persoonlijk gestuurde briefkaart verantwoordelijk voor de aanslag in een asielzoekerscentrum. Die houding was echter niet houdbaar, vertelt Jürgens. ‘Het zelfbeeld van het liberale, tolerante en vrijzinnige landje kwam steeds verder onder druk te staan. Ook in Nederland werden vraagtekens gezet bij de eigen rol in de Tweede Wereldoorlog. En hoe konden we hier zo tegen racisme zijn, als we tegelijkertijd ook anti-Duits waren?’
In zijn boek relativeert Jürgens de crisis in de Nederlands-Duitse relaties begin jaren negentig. Economisch en cultureel waren de banden heel sterk, en politiek gezien liepen de standpunten van beide landen niet zo heel ver uiteen. Jürgens gaat daarom niet mee in de opvatting dat Duitsland en Nederland plotseling beste vrienden zijn. ‘Cultureel gezien keek men twintig jaar geleden veel vaker naar het oosten dan nu,’ vertelt hij. ‘Vooral in de wetenschap zijn we ons veel sterker gaan richten op de Angelsaksische wereld. Berlijn mag dan cool en hip zijn, in het bedrijfsleven worstelt men nog maar al te vaak met het Duits.’
Hanco Jürgens is vanavond te gast in een speciale editie van het Historisch Café in boekhandel Scheltema. Aanvang is 19.00 uur, toegang is gratis. Op jubileumdag 9 november, aanstaande zondag, organiseert het Duitsland Instituut in de Melkweg het zogenaamde FestiWALL. O.a. voormalig ambassadeur in Berlijn Marnix Cropp, schrijfster Gabriele Stötzer en UvA-historicus Willem Melching spreken daar. De middag is uitverkocht.
