‘Ik ben de eerste om te zeggen dat vrijdag de dertiende flauwekul is'
Het kan toch geen toeval zijn dat juist op vrijdag de dertiende de sprinklerinstallatie van de Rechtenfaculteit aangaat, vier verdiepingen blank zet en een aantal etages de rest van de dag zonder stroom zit? Toch wel, zegt UvA-psycholoog Frenk van Harreveld, co-auteur van het boek Dat kan geen toeval zijn. Speciaal voor vandaag beantwoordt hij al onze vragen over vrijdag de dertiende.
Waar komt onze angst voor vrijdag de dertiende eigenlijk vandaan?
‘Waarschijnlijk is het een combinatie van twee verschillende dingen. Het getal dertien heeft een bijbelse betekenis, er waren namelijk dertien mensen aanwezig bij het laatste avondmaal van Jezus. Daarnaast hadden de Romeinen de gewoonte om veel mensen te kruisigen op vrijdag. Zo ook Jezus. Dit bijgeloof heeft dus een bijbelse achtergrond. In bijgeloof zijn veel culturele verschillen, zo heeft China bijvoorbeeld als ongeluksgetal het getal 4, dat als je het uitspreekt bijna dezelfde betekenis heeft als ‘sterf’.’
Zijn in Nederland veel mensen bang voor vrijdag de dertiende?
‘Daarover zijn minder gegevens bekend dan over de VS. Uit een Fins onderzoek blijkt dat er meer verkeersongelukken zijn in op die dag, misschien omdat mensen uit angst overdreven voorzichtig gaan rijden en daardoor ongelukken maken. In Amerika zijn veel ziekmeldingen op de dag. Dus dan is er directe economische impact. Overigens heb ik daar nog wel een schrijnend voorbeeld van: er was ooit een Roemeen extreem panisch voor vrijdag de dertiende, die zijn baas smeekte of hij thuis mocht blijven. Dat mocht, maar vervolgens is hij thuis door een heel zeldzame wesp gestoken en daaraan is hij overleden.’
Wat moeten mensen doen als ze zo bang zijn?
‘Ik ben de eerste om te zeggen dat het allemaal flauwekul is. Er zijn wel allerlei rituelen, maar die wil ik niet propageren. Mensen hebben rituelen om om te gaan met de dreiging van het onbekende. Het is een manier om om te gaan met dingen die we spannend vinden. Vrijdag de dertiende biedt controle: als je denkt dat er één dag is waarop je ongeluk hebt, is dat veel minder bedreigend dan wanneer je denkt dat het ongeluk je altijd weet te vinden. Als je dan pech hebt, kun je zeggen: “Het is niet helemaal toevallig”. Dat maakt het minder eng.
Bijgelovige rituelen kunnen mensen wel helpen beter te presteren. In Keulen is ooit onderzoek gedaan naar midgetgolfende mensen, van wie de helft te horen kreeg te mogen spelen met een zogenaamd geluksballetje. Dat was een soort placebo-effect, een duwtje in de rug waarvan de spelers rustiger werden. De golfers mét geluksballetje presteerden duidelijk beter.’
Hoe gaan instellingen daar mee om?
‘Het Mövenpick Hotel aan het IJ in Amsterdam heeft geen dertiende verdieping en - de Chinezen in achting nemende - ook geen vierde. De meeste vliegtuigen hebben ook geen dertiende rij. Het is natuurlijk niet zo dat de HvA en de UvA geen tentamenzalen hebben met nummer dertien, dat past niet echt bij een wetenschappelijke instelling.’
