Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Daniël Rommens
actueel

‘Vernedering bij ontgroeningen werkt juist averechts’

Carlijn Schepers,
12 september 2017 - 17:15

Gisteren vertelde een anonieme student in een artikel op Folia.nl over haar ervaringen met de ontgroening. Liesbeth Mann, die dit voorjaar aan de UvA promoveerde in de sociale psychologie, deed onderzoek naar vernedering en ontdekte dat het haaks staat op het doel van ontgroeningen: een band creëren. ‘Door vernedering voelen mensen zich juist minder verbonden met de groep.’

Om te onderzoeken hoe mensen reageren op vernedering liet Mann (37) ze in groepen dansoefeningen doen. Als ze vervolgens stopten zei de proefleider dingen als: ‘Dit slaat nergens op! Het ziet er niet uit wat jullie doen!’ Dat denigrerende commentaar moest ervoor zorgen dat ze zich vernederd voelden. ‘We konden natuurlijk niet te ver gaan in het vernederen van mensen. Dat zou niet ethisch zijn.’ Ook werden er mensen ondervraagd die ontgroeningen hadden meegemaakt en moesten proefpersonen zich inleven in een verzonnen ontgroeningsscenario.

Achteraf blijkt dat hoe meer mensen zich vernederd voelen, hoe minder ze een band voelen met de groep. ‘Dat effect is het grootst als iemand in zijn eentje uit de groep wordt gepikt,’ zegt Mann. En dat is vaak precies wat bij ontgroeningen gebeurt. Zo vertelt de anonieme student dat ze midden in een kroeg lelijk verkleed een verhaal moest voordragen over seksattributen. Mann: ‘Het is gênant, je schaamt je en wil je het liefst verstoppen als je in je eentje wordt vernederd. Dat zorgt niet voor een warme band met je groepsgenoten. Terwijl als iedereen voor paal wordt gezet, het minder vernederend voelt en het negatieve effect op de groepsband ook kleiner is.’

Foto: Marlies de Groot
Liesbeth Mann

Gevangenisexperiment
Als vernedering averechts werkt op het doel van de ontgroeningen, namelijk een groepsgevoel creëren, waarom is het er dan toch vaak een prominent onderdeel van? Het gebeurde zelfs bij de anonieme student, die haar ontgroening ‘menselijk’ noemt doordat het maar anderhalve dag duurde en de aspiranten voldoende slaap, genoeg eten en drinken en amper alcohol kregen. ‘Mensen voelen zich prettig in een machtspositie en dit kan leiden tot misbruik, denk aan het Stanford Prison ExperimentLees hier meer over het Stanford Prison Experiment..’ Bij dit experiment in 1971 wordt een groep studenten verdeeld in gevangenen en bewakers. Binnen de kortste keren misbruiken de bewakers hun macht, terwijl ze hiertoe geen instructie krijgen. Ze vernederen de gevangenen en worden zelfs gewelddadig.

‘Het willen uitvoeren van controle over een ander lijkt een soort behoefte van de mens, vaak ongeacht iemands persoonlijkheid. En bij bijna alle mensen kan dit in bepaalde situaties uit de hand lopen,’ zegt Mann. Als extreem voorbeeld noemt ze de Holocaust. ‘Daaruit blijkt de banaliteit van het kwaad. Gewone mensen vertoonden opeens gewelddadig en vernederend gedrag. Hoewel ik ontgroeningen uiteraard absoluut niet wil vergelijken met de Holocaust!’

‘Het is vooral kwalijk dat dit soort praktijken van generatie op generatie worden doorgegeven’

Groepsdruk
Mann zag in het artikel over de ontgroeningsactiviteiten veel ervaringen terug van deelnemers aan haar onderzoek, bijvoorbeeld het ‘breken’ van mensen door afwisselend aardig en bot tegen ze te doen. ‘Het is vooral kwalijk dat dit soort praktijken van generatie op generatie worden doorgegeven. Want deze technieken weten mensen vaak niet van zichzelf. Ook zorgt groepsdruk ervoor dat het sneller uit de hand loopt.’

Dit wil niet zeggen dat Mann net als de anonieme student is voor het afschaffen van ontgroeningen. ‘Samen zware opdrachten doorstaan kan wel degelijk een positief effect hebben op de groepsbinding. Maar het zou goed zijn als er meer toezicht is en er meer regels worden opgesteld vanuit de universiteiten of de overheid. Natuurlijk zijn het geen kleine kinderen en hoeft het niet betuttelend te worden, maar de vernedering en gewelddadige onderdelen moeten verdwijnen.’

Lees meer over