Hoe een reder en een admiraal de afdeling Nieuwgrieks redden
Door een gesprek met de Griekse president komt de zoektocht van UvA-docent en programmaleider Tatiana Markaki naar een hoogleraar Nieuwgrieks in een stroomversnelling. In een rondgang langs admiralen en rijke filantropen weet ze de opleiding Nieuwgrieks, die een paar jaar geleden nog helemaal leek te verdwijnen, voor de toekomst te behouden.
Juli 2016
Als de Griekse president Prokopis Pavlopoulos voor een bezoekje op de UvA is, valt het de aanwezige studenten Nieuwgrieks op dat hij zo lief is. ‘Hij zei dat hij docent is geweest aan de Universiteit van Athene. Een heel lieve man, ik had wel college bij hem willen volgen,’ zegt Julia Tsoukalis (26). Tegen Milou Versluis (22) steekt de president de loftrompet over de UvA-opleiding Nieuwgrieks: ‘Wees er trots op dat je dit mag doen.’
Het bezoek aan de UvA is onderdeel van een tweedaags staatsbezoek aan Nederland. Pavlopoulos bekijkt een aantal Byzantijnse manuscripten uit de verzameling Bijzondere Collecties en spreekt met docenten Nieuwgrieks en rector magnificus Karen Maex.
Zijn missie? Door cultuurdiplomatie de banden tussen Nederland en Griekenland aanhalen. In Europa wordt de laatste tijd weer positiever tegen Griekenland aangekeken, en dat is goed voor het zelfvertrouwen van de Grieken, zegt de president in Het Financieele Dagblad. Hij had dat gesprek uitgerekend met alumnus van de UvA-opleiding Nieuwgrieks Shereen El Sherbini.
Kapot
In een toespraak bedankt Pavlopoulos Tatiana Markaki, programmaleider van de opleiding Nieuwgrieks, voor haar bijdrage aan de Griekse taal en cultuur.
Markaki houdt zelf ook een toespraak, waarin ze een stuk meer uitgesproken is dan de president. ‘Onze opleiding heeft een online platform opgezet waarmee we het debat over de Griekse crisis willen reframen,’ zegt ze. ‘We vertalen Griekse teksten om een alternatief te bieden voor de eenzijdige berichtgeving over Griekenland.’ Want dat is nodig, vindt Markaki, die zelf in Griekenland is geboren: ‘Die negatieve berichtgeving heeft ons echt kapotgemaakt’.
Ze bedoelt niet zozeer de Grieken, als wel de opleiding zelf. Vroeger kon je nog als vertaler naar Griekenland of Cyprus, maar die weg is door de economische crisis gesloten, aldus Markaki. Het zal niemand verbazen dat de opleiding Nieuwgrieks, de enige in Nederland, België en Luxemburg, ook nauwelijks meer studenten weet te trekken – de studie heeft gemiddeld nog geen tien studenten per jaar. ‘Nederlanders horen vooral over de werkloosheid in Griekenland. Wie wil er dan nog Grieks studeren?’
Afgelopen vrijdag probeerde de regering van de Griekse premier Alexis Tsipras in Valletta, Malta, weer een akkoord te sluiten met de Eurogroep over het aflossen van de schulden. Het land gaat al jaren gebukt onder stevige bezuinigingen waar maar geen eind aan lijkt te komen. Markaki weet hoe dat voelt: als docent, en later als programmaleider, heeft ze zelf meegemaakt hoe bezuinigingen je voortbestaan als opleiding kunnen bedreigen.
Humanities Rally
Aan de UvA wordt op de geesteswetenschappen bezuinigd, en de kleine talen zijn het kind van de rekening. Drie jaar voor het bezoek van de president, in het najaar van 2013, wilde de UvA de studie Nieuwgrieks vanwege de lage belangstelling laten fuseren met andere kleine talenstudies. Wat daar nog van over was, want de masteropleiding was in 2012 al gestopt. ‘Nu zou er alleen een minor overblijven van dertig studiepunten,’ zegt Markaki.
Er zijn twee docenten, die ieder voltijd werken, maar op papier samen één voltijdsfunctie bekleden. De laatste hoogleraar, Marc Lauxtermann, is zeven jaar eerder naar de universiteit van Oxford vertrokken. Markaki heeft zelf haar promotie niet af kunnen maken, want er was een hoogleraar nodig om haar te begeleiden.
‘De protesten van Humanities Rally hebben ons gered,’ zegt ze. Na de Maagdenhuisbezetting doet het College van Bestuur een toezegging: de kleine talen, waaronder Nieuwgrieks, kunnen voortbestaan als ze opgaan in bredere regiostudies.
Sindsdien is Markaki bezig met een stille missie. Ze wil dóór: er moet weer een hoogleraar komen zodat de opleiding ook voor de toekomst kan worden behouden. ‘Dan kunnen er ook weer studenten promoveren, zodat er een nieuwe aanwas van onderzoekers komt.’
Daarvoor is een ton nodig. Markaki schrijft overheidsinstellingen aan in Griekenland en Nederland voor subsidie. Maar niemand wil die geven. ‘Er is nog wel een oproep gedaan door de Nederlandse ambassade in Athene, maar de Griekse overheid is failliet.’ Alleen het ministerie van Cultuur van Grieks-Cyprus wilde wat geven: 25.000 euro. Er was nog 75.000 euro te gaan.
(De tekst loopt door onder de foto.)
Filantropen
Terug naar de zomer van 2016. Na de bijeenkomst in het Oost-Indisch huis aan de Kloveniersburgwal spreekt Markaki kort met president Pavlopoulos. ‘Hij beaamde hoe belangrijk de opleiding was als enige opleiding Nieuwgrieks in de Benelux en hij bedankte me voor mijn persoonlijke inspanning,’ zegt Markaki. Ze komen even terzake, hebben het over de financiering, maar ook van de president hoort ze dat de staat zelf geen geld heeft om een hoogleraarschap te sponseren.
Al voor het presidentiële bezoek heeft Markaki een brief gestuurd met in de bijlage het officiële voorstel van zo’n vijfendertig pagina’s dat ze al aan twaalf andere instanties liet zien. Ze schrijft dit keer niet naar het ministerie van Onderwijs en Cultuur, ook niet naar Buitenlandse Zaken, maar direct naar het kabinet van de president zelf. ‘Ik was wanhopig,’ zegt ze erover.
‘We kunnen niets voor je betekenen,’ schrijven de adviseurs van de president in hun antwoord, ‘maar we gaan wel voor je op zoek.’ Een dunne belofte, maar het is Markaki’s laatste hoop.
De nazomer van 2016
Wie wil begrijpen wat er vervolgens gebeurt moet weten dat Griekenland een natie van zeevaarders is. Al sinds de handelaren van de Griekse stadstaten de Egeïsche zee bevoeren is de zeehandel er een van de belangrijkste inkomstenbronnen.
In 2015 alleen al verdiende Griekenland ruim 9 miljard euro aan de zeevaart, meer dan 4 procent van het BNP, aldus het Griekse bureau voor statistiek. De Griekse handelsvloot is, ondanks de aanhoudende crisis, in vervoerde tonnen goederen de grootste ter wereld.
Aan het hoofd van die zeevaardersnatie staan de rederijen, die in handen zijn van steenrijke families. ‘Sommige van die families zijn echte filantropen,’ zegt Markaki, ‘ze willen een deel van hun rijkdom delen met de samenleving.’ Net als de Amerikaan Bill Gates of de Nederlander Joop van den Ende, richten deze rijken stichtingen op voor hun liefdadigheidswerk. Als Markaki het geld nog bij iemand kan vinden, dan is het wel bij deze reders.
Maar een aantal van hen heeft al geweigerd. Ze zouden zich impopulair maken bij de armzalige Griekse bevolking als ze in het buitenland cultuurprojecten gingen steunen. In eigen land de armen helpen, dat doen ze veel liever.
De laatste reder heeft net afgezegd als Markaki een e-mail krijgt van het kabinet van de president. Ze zou maar eens contact moeten opnemen met de familie Laskaridis. Het zou goed kunnen dat die wel interesse hebben.
De zus van de reder is niet zo lang geleden overleden. Marilena Laskaridis had zich jarenlang ingezet voor de bevordering van de Nieuwgriekse letteren in Griekenland en de stichting is een van de weinige die zich nog met academische zaken bezighoudt. Ook de timing is gunstig, weet Markaki. De stichting heeft namelijk net een leerstoel gefinancierd aan de Tsinghua Universiteit in Peking en wil hetzelfde doen in West-Europa.
(De tekst loopt door onder de foto.)
Oktober 2016
De stichting stuurt een admiraal op leeftijd en een jonge academicus, een Midden-Oostendeskundige, naar Amsterdam om te kijken wat de vakgroep van Markaki en haar collega’s Arthur Bot en Hero Hokwerda zoal in huis heeft. We spreken erover met Markaki in februari, bij een bekertje koffie in de kantine van het Maagdenhuis. Ze laat er geen misverstand over bestaan: ‘Ik heb er heel hard voor gewerkt.’ Het verhaal dat ze vertelt laat zien dat ze handig te werk is gegaan. Met een eerdere stichting had ze gedurende tweeënhalve maand bijna dagelijks aan de telefoon gehangen, maar kreeg ze uiteindelijk nul op rekest. Dit keer wil ze niets aan het toeval overlaten.
Ze dineren in de Academische club en in restaurant d’Vijff Vlieghen in de Spuistraat, en ze lunchen in het restaurant van de Bijzondere Collecties aan de Oude Turfmarkt. ‘Dicht bij alle oude UvA-gebouwen,’ zegt Markaki. Ze nemen de twee mannen mee naar het Scheepvaartmuseum, vooral om indruk te maken op de admiraal, die immers het hoofd is van de delegatie en de directe adviseur van de reder zelf. ‘We wilden laten zien dat Amsterdam net als Griekenland een rijke maritieme traditie heeft. De reder is een groot verzamelaar van memorabilia uit de scheepvaartgeschiedenis. Ik geloof dat hij zelfs een riem heeft van admiraal Nelson.’
Markaki en haar collega’s geven urenlange rondleidingen langs Griekse artefacten, landkaarten, brieven en Byzantijnse manuscripten bij de Bijzondere Collecties van de UvA en de bibliotheek van de opleiding. Daar laat de conservator originele reisverslagen zien van bezoekers aan de oude islamitische wereld. ‘Het specialisme van de islamoloog,’ zegt Markaki. ‘We hebben goed onderzoek gedaan naar de achtergrond van de delegatieleden.’
In het Allard Pierson Museum is op dat moment een tentoonstelling over de contacten tussen de Oriënt en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Ook die laten ze zien. Als klap op de vuurpijl nemen ze het duo mee naar de bibliotheek van de opleiding Nieuwgrieks, een van de grootste van Europa op dat gebied.
Grieks-Turkse oorlog
Daar gebeurt het. ‘De opa van de admiraal was een officier die in 1920 gevochten heeft tegen de Turken,’ zegt Markaki. ‘De Grieken hebben een gevoelige nederlaag geleden in Turkije en daar heeft de grootvader van de admiraal een rapport over geschreven, waarin ook werd onderzocht wie precies “schuld” droeg aan die nederlaag. Dat is een zeldzaam boek. Ik weet niet eens of de admiraal zelf wel een exemplaar heeft.’
De rondleiding door de bibliotheek eindigt bij een grote tafel waarop zeldzame manuscripten en boeken zijn uitgestald. Een van die boeken is dat over de Grieks-Turkse oorlog. De admiraal loopt op de tafel af. ‘“Wauw,” zegt hij. “Hebben jullie dat boek?”’
‘We moeten een snaar hebben geraakt,’ zegt Markaki. ‘Vier dagen na vertrek belden ze met het bericht dat ze de financiering wilden doorzetten.’
Winter 2016
De Aikaterini Laskaridis Foundation zegt toe 65.000 euro te financieren. 25.000 wordt door Cyprus gefinancierd. Voor de laatste tienduizend euro gaat Markaki op zoek naar private donaties. Ze benadert leden van het Nederlands Genootschap voor Nieuwgriekse studies met de boodschap dat deze hoogleraar ervoor kan zorgen dat de opleiding Nieuwgrieks voor lange tijd zal worden behouden. Na een paar weken werven heeft ze vijfendertig donaties en is het bedrag binnen.
April 2017
De laatste handtekeningen zijn gezet door het College van Bestuur. Een speciaal daarvoor aangesteld curatorium van drie hoogleraren gaat nu op zoek naar een wetenschapper met een internationale reputatie, die de komende vijf jaar voor één dag in de week aan de UvA wil komen werken. Het mag een taalkundige zijn, een historicus, als hij maar gespecialiseerd is in het moderne Griekenland en Engels, Nederlands en Grieks spreekt.
Tatiana Markaki hoopt dat ze met de versterking van haar vakgroep ook wat meer tijd over heeft om aan haar proefschrift over identiteitsvorming op het Venetiaanse Kreta van de 17e eeuw te werken. ‘In vijf, zes maanden zou ik het af kunnen maken.’
Zij werkt nu aan dat proefschrift onder begeleiding van hoogleraar Europese cultuurgeschiedenis Pim den Boer; de bijzonder hoogleraar die op 1 januari 2018 aan de slag gaat zal ze er waarschijnlijk niet voor nodig hebben.
